Suwałki

Miasto Suwałki leży w północno-wschodniej części Polski, w pobliżu granicy z Litwą, obwodem kaliningradzkim Federacji Rosyjskiej i Białorusią. Suwałki są drugim co do wielkości miastem w województwie podlaskim. Przez miasto przebiegają szlaki transportowe – z Berlina przez Warszawę do Petersburga oraz z Warszawy do Helsinek (przyszła droga tranzytowa szybkiego ruchu Via Baltica i trasa kolejowa Rail Baltica łącząca kraje bałtyckie z Europą Zachodnią).

Według danych z 1 stycznia 2011 r. powierzchnia miasta wynosiła 65,51 km²

Suwałki są położone na terenach zasobnych w rudy żelaza, wanadu, ołowiu oraz rzadkiegotytanu. Obecnie nie eksploatowane ze względu na głębokość, na jakiej się znajdują, a także ze względu na ochronę środowiska i obecność Zielonych Płuc Polski.

Suwałki leżą na platformie wschodnioeuropejskiej w strefie wyniesienia mazursko-suwalskiego. Krystaliczny fundament prekambryjski zbudowany jest z granitoidów typu rapakiwi (magmowe skały głębinowe), tworzących gotyjski kompleks mazurski. W okolicy Suwałk skały podłoża prekambryjskiego występują na głębokości 800 – 900 metrów.

Na prekambryjskim podłożu krystalicznym leżą skały pokrywy osadowej (ordowik, sylur, trias, jura, kreda i trzeciorzęd). Na powierzchni terenu występują utwory czwartorzędu o maksymalnej miąższości dochodzącej do 215,3 m (Szwajcaria, północno-wschodnia część Suwałk).

W okolicy Suwałk w profilu osadów plejstoceńskich zachowały się gliny zwałowe należące do sześciu zlodowaceń. Między nimi znajdują się osady wodnolodowcowe (żwiry i piaski),zastoiskowe (piaski, mułki i iły), a także interglacjału eemskiego (torfy, piaski, mułki i iły jeziorne).

Obecna powierzchnia terenu miasta ukształtowała się w wyniku procesów zachodzących w okresie zlodowacenia bałtyckiego (Wisły) oraz w holocenie. Rzeźba terenu Suwałk jest wynikiem działalności lodowca w okresie najmłodszego zlodowacenia (zlodowacenia Wisły) oraz erozyjnej działalności rzeki Czarnej Hańczy. Lądolód zlodowacenia Wisły nasunął się dwukrotnie na teren Suwalszczyzny: około 67 – 55 tysięcy lat temu (stadiał Świecia) oraz 23 – 12 tysięcy lat temu (stadiał leszczyńsko-pomorski). Dominującą jednostką geomorfologiczną miasta jest równina sandrowa (położona na wysokości 180 m n.p.m.), jedynie w części północnej znajduje się wysoczyzna morenowa. W równinę sandrową wcięta jest erozyjnie dolina Czarnej Hańczy osiągająca szerokość 5– 10 km. W dolinie Czarnej Hańczy wyróżnia się trzy tarasy erozyjno-akumulacyjne:

taras I – zalewowy, powyżej 0,5 m nad średnim stanem rzeki
taras II – nadzalewowy, sandrowy, 6,5 – 8,5 m ponad poziom rzeki, na tym tarasie zlokalizowana jest znaczna część miasta
taras III – sandrowy, 11 – 19 m nad poziom rzeki, na tym tarasie zlokalizowana jest północna część miasta (osiedla Północ I i Północ II)

Naturalna rzeźba terenu została poddana znacznej antropopresji na terenach eksploatacji złóż kopalin: Sobolewo, Krzywólka i Potasznia.

W porównaniu z innymi rejonami Polski miasto stosunkowo często odczuwa wpływ arktycznych i kontynentalnych mas powietrza. Właśnie za sprawą arktycznych wpływów region ten jest zaliczany do najzimniejszych (poza górami) obszarów Polski, a w pobliżu miejscowości Wiżajny znajduje się „polski biegun zimna”.

Zimy są tutaj na ogół długie i mroźne (nawet dwukrotnie dłuższe niż na zachodzie Polski), a wiosna dociera bardzo późno (choć nie zawsze). Lato najczęściej bywa krótkie, ale za to gorące i parne. To właśnie dlatego odnotowuje się tutaj najpóźniejszy termin kwitnienia jabłoni w Polsce wraz z sezonem wegetacji roślin, spowodowanymi tutejszym mikroklimatem. Burze bywają tu na ogół spokojne, choć ze względu na zmiany klimatyczne z roku na rok są coraz silniejsze. Jednakże klimat pozwala nawet na uprawę z powodzeniem winorośli. Obecnie temperatura w zimie spada do ok. –24 stopni Celsjusza. Dawniej notowano tu siarczyste mrozy.

Suwałki w czasach Jaćwingów

Wówczas same Suwałki nie istniały, lecz w lesie w pobliżu Szwajcarii (wcześniej wieś, dziś osiedle Suwałk) zamieszkiwały plemiona Jaćwingów, do dziś istnieje Cmentarzysko Jaćwingów. Po ich wyginięciu (w wyniku wojen) stały się obszarem zmagań litewsko-krzyżackich o panowanie nad Suwalszczyzną.

Suwałki w czasach Wielkiego Księstwa Litewskiego

Suwałki i obecna ziemia Suwalska w czasach I Rzeczypospolitej należały do Wielkiego Księstwa Litewskiego, były częścią powiatu grodzieńskiego w województwie trockim.

Suwałki w czasach I Rzeczypospolitej

Suwałki zostały założone w 1690 r. przez kamedułów wigierskich. Składały się wtedy z zaledwie dwóch domów. Na szybki rozwój osady wpływało jej korzystne położenie - przy skrzyżowaniu ważnych szlaków handlowych. Dokumentem z 1715 r. kameduli uwolnili mieszkańców Suwałk od pańszczyzny, ustalili place na rozbudowę miasta, zarys ulic i przepisy określające sposób wznoszenia budowli. Przywilej określił herb miasta wyobrażający patronów Zgromadzenia Kamedułów św. Romualda i Benedykta przy trzech górach z krzyżem i koroną. W 1700 roku wieś dzieliła się już na Suwałki Małe i Suwałki Wielkie. Król August II Mocny nadał miejscowości prawa miejskie 2 maja 1720 roku, Suwałki są zatem najmłodszym z miast Suwalszczyzny - młodsze od Sejn i od Augustowa. Potwierdził także lokację klasztorną oraz nadał Suwałkom prawo do cotygodniowych targów i czterech jarmarków rocznie.

Suwałki pod zaborem pruskim

Suwałki, do 1796 roku były własnością zakonu kamedułów, aż do kasacji ich dóbr w tym samym roku przez władze pruskie. Wówczas cała Suwalszczyzna, w wyniku trzeciego, ostatniego rozbioru Polski trafiła w ręce Państwa Pruskiego. w 1803 administracja pruska zezwoliła na swobodne osidlanie się Żydów, których liczba gwałtownie wzrosła.

Suwałki w Księstwie Warszawskim

Kurhan na terenie Cmentarzyska Jaćwingów, którego południowa część położona jest na terenie Suwałk

Dawny herb Suwałk, później Guberni Suwalskiej, a drzewo i wstęgi do dziś są symbolami Suwalszczyzny
Wiki letter w.svg Ta sekcja jest niekompletna. Jeśli możesz, rozbuduj ją.

Suwałki w Królestwie Polskim

Od 1815 roku miasto rozwijało się dynamicznie dzięki umieszczeniu tu siedziby władz województwa augustowskiego Królestwa Polskiego, a także położeniu na ważnym trakcie z Warszawy do Petersburga. Dodatkowym czynnikiem rozwoju było stacjonowanie 10 tysięcy żołnierzy, dla potrzeb których wybudowano rozległe koszary i cerkiew garnizonową - dziś jest to kościół św. Piotra i Pawła. Oddanie do użytku kolei warszawsko-peteresburskiej wiodącej przez Białystok a omijającej Suwałki zahamowało rozwój miasta.

W Królestwie Kongresowym Suwałki były miastem garnizonowym. Zachowały się cztery duże zespoły koszarowe (dziś zabytkowe), w których stacjonowało wojsko rosyjskie, a po odzyskaniu przez Polskę niepodległości - Wojsko Polskie. Można je znaleźć wychodząc z centrum w dowolną stronę świata.

Suwałki w czasie I wojny światowej[edytuj | edytuj kod]

Wiki letter w.svg Ta sekcja jest niekompletna. Jeśli możesz, rozbuduj ją.

Rekonstrukcja przemarszu 41 Suwalskiego Pułku Piechoty w 1919 roku.
Dworzec kolejowy w Suwałkach
W 1915 Suwałki znalazły się na 4 lata pod okupacją Niemiecką.

Suwałki w okresie międzywojennym

Niemcy wspierali przyłączenie Suwałk do Litwy, czego przejawem była zgoda na utworzenie tzw. Taryby, czyli rządu litewskiego, a także zgodzili się na wydanie dokumentu Tworzenie się państwa litewskiego... w grudniu 1918. 23 sierpnia 1919 o godzinie 3. nad ranem wybuchło Powstanie sejneńskie, które objęło także Suwałki. 28 sierpnia powstanie skończyło się, a Litwini opuścili miasto. W sierpniu 1920 żołnierze litewscy znowu zaatakowali Suwalszczyznę, a 17 sierpnia wywiesili flagę na wieży suwalskiego Magistratu. Choć formalnie Suwałki zostały przywrócone do Polski 7 października 1920, wojska litewskie wycofały się 30 sierpnia.

W okresie międzywojennym Suwałki były siedzibą władz powiatowych. W dawnych, rosyjskich koszarach, rozlokowano: 2 Pułk Ułanów Grochowskich im. gen. Józefa Dwernickiego, 3 Pułk Szwoleżerów Mazowieckich im. płk. Jana Leona Hipolita Kozietulskiego, 41 Suwalski Pułk Piechoty im. Marszałka Józefa Piłsudskiego, 4 Dywizjon Artylerii Konnej, 29 Pułk Artylerii Lekkiej. Wszystkie te jednostki brały udział w działaniach wojennych przeciw najeźdźcom z III Rzeszy i Związku Radzieckiego w 1939 roku. Lata międzywojenne nie sprzyjały rozwojowi Suwałki: Resursa Suwałk, które znalazły się poza głównymi szlakami handlowymi. Stały się uboższe jak cała Suwalszczyzna, jako tzw. Polska "B". Od 1920 roku administracyjnie były siedzibą powiatu. Przemysł był bardzo słabo rozwinięty. Istniał zaledwie jeden browar, fabryka świec, fabryka nici, olejarnia, dwie gręplarnie wełny i inne mniejsze warsztaty rzemieślnicze.

Suwałki w czasie II wojny światowej

Pomnik poświęcony ofiarom nazizmu w Suwałkach (cmentarz żydowski)
Okres II wojny światowej to czas okupacji - najpierw krótkotrwałej radzieckiej, a później niemieckiej. Powiat suwalski został przez niemieckie władze przyłączony do Prus Wschodnich. Niemcy dokonali eksterminacji ludności żydowskiej oraz polskiej inteligencji. Wywozili Polaków w głąb Rzeszy na roboty przymusowe. W Suwałkach założyli także dwa obozy pracy, a niedaleko od miasta obóz jeniecki (Stalag IF) dla Rosjan, których w tym miejscu zginęło ok. 50 tysięcy. 23 października 1944 roku 173 Orszańska Dywizja Armii Czerwonej wkroczyła do Suwałk. W trakcie działań wojennych miasto nie uległo dużym zniszczeniom, większość budynków pozostało nienaruszonych.

Suwałki po II wojnie światowej

Ulica Kościuszki pod koniec lat 50.
Po wyzwoleniu, w czasie kształtowania się władzy ludowej, panował także terror - przede wszystkim wobec byłych żołnierzy AK i wszystkich przeciwników rządów komunistycznych. Po II wojnie światowej Suwałki wolno odbudowywały się i rozwijały. 7 stycznia 1945 roku zostaje otwarte kino "Bałtyk". 10 maja 1974 roku. z nadajnika radiowo-telewizyjnego "Krzemieniucha" rozpoczęto nadawania I programu Telewizji Polskiej, natomiast nadawanie II programu Telewizji Polskiej 1.06.1975 r.

Suwałki jako stolica województwa

Województwo suwalskie
W roku 1975 zostały stolicą województwa suwalskiego, które istniało w latach 1975-1998. Stanowiło drugie pod względem wielkości (powierzchni) województwo w Polsce, po olsztyńskim. Stan ten utrzymał się do roku 1999, kiedy to Suwałki utraciły status miasta wojewódzkiego. Teren tego województwa wchodzi obecnie w skład województw: warmińsko-mazurskiego oraz podlaskiego.

Suwałki od 1999 do 2004 roku

W 1999 roku Suwałki straciły status stolicy województwa, jednak stały się miastem na prawach powiatu.

Suwałki w Unii Europejskiej

Suwałki bardzo dobrze wykorzystują unijne fundusze, co objawia się licznymi remontami zabytków, budowami placów i obiektów użytku publicznego. Obecnie Suwałki są miastem na prawach powiatu. Powierzchnią swą obejmując 6524 ha i posiadając ok. 70 tys. mieszkańców, stanowią drugie co do wielkości miasto w województwie podlaskim.

Suwałki są ośrodkiem przemysłu drzewnego, materiałów budowlanych i spożywczego. Po trudnym okresie transformacji i utracie statusu miasta wojewódzkiego sytuacja społeczno-ekonomiczna Suwałk ustabilizowała się. Wiele suwalskich firm eksportuje produkty na rynki wschodnie i do krajów zachodniej Europy, zdobywa certyfikaty jakości ISO oraz nagrody i wyróżnienia na targach krajowych i międzynarodowych.[potrzebne źródło]

Instytucje okołobiznesowe

Park Naukowo-Technologiczny Polska-Wschód w Suwałkach Sp. z o.o.
Stowarzyszenie Samorządów Polskich Euroregionu „Niemen”
Suwalska Specjalna Strefa Ekonomiczna S.A.
Fundacja Rozwoju Przedsiębiorczości w Suwałkach
Agencja Rozwoju Regionalnego „ARES” S.A.
Suwalski Ośrodek Innowacji – Rada Federacji Stowarzyszeń Naukowo-Technicznych NOT
Suwalska Izba Rolniczo-Turystyczna

Handel

Najwięcej punktów usługowych znajduje się wzdłuż ulicy Kościuszki, Noniewicza i Pasażu Grande-Synthe. W mieście istnieją dwa targowiska: przy ul. 1 Maja i przy ul. Bakałarzewskiej. Pierwszym sklepem wielkopowierzchniowym w Suwałkach był TIP, przekształcony w funkcjonującą do dziś Biedronkę. W latach 90. powstał również najbardziej znany całodobowy sklep „Eden”. W śródmieściu położone są nieduże centra handlowe: DH Wigry, Pasaż Handlowy Arkadia oraz DH Alfa, Lidl, a także największe centrum handlowe w okolicy – Suwałki Plaza. Inne większe obiekty handlowe to np. OBI, Kaufland, Tesco.

Ulica Kościuszki z klasycystyczną zabudową
park Konstytucji 3 Maja, utrzymany w angielskim stylu (dąbek wolności, zegar słoneczny)
konkatedra św. Aleksandra
kościół św. Piotra i Pawła
kościół św. Trójcy ewangelicko-augsburski
kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa
cerkiew prawosławna Wszystkich Świętych
zespół cmentarzy przy ul. Zarzecze

Rzymskokatolicki cmentarz parafialny w Suwałkach
prawosławny
ewangelicki
żydowski
mahometański

muzeum okręgowe
dawny ratusz (obecnie budynek Urzędu Miejskiego w Suwałkach)
dawne gimnazjum męskie (obecnie I LO im. Marii Konopnickiej)
Zespół Szkół nr 8
zespół koszar rozciągających się wokół starej części miasta
dom, w którym urodziła się i mieszkała Maria Konopnicka, obecnie muzeum
dworzec kolejowy
pomnik Marii Konopnickiej
XIX-wieczny browar
Cmentarz Jeńców Radzieckich
Pomnik papieża Jana Pawła II, odsłonięty 16 X 2007 r.[10]

Do 1956 w mieście znajdowała się klasycystyczna Wielka Synagoga.

Deptakiem Suwałk jest ulica Chłodna.

Parki
Park Konstytucji 3 Maja
Park im. Marii Konopnickiej

Organizacją większości imprez kulturalnych w Suwałkach zajmuje się Suwalski Ośrodek Kultury (powstały po połączeniu Regionalnego Ośrodka Kultury i Sztuki oraz Młodzieżowego Domu Kultury). Ciekawe prace z dziedziny malarstwa i fotografii prezentują galerie Chłodna 20, PAcamera oraz Centrum Sztuki Współczesnej – Galeria Andrzeja Strumiłły. Przy Suwalskim Ośrodku Kultury (dawniej ROKiS-ie) działała grupa fotograficzna PaCamera Club. Dni Suwałk obchodzone są 26-28 maja. Miasto jest organizatorem – w systemie biennale – Międzynarodowego Festiwalu Ludowych Zespołów Tanecznych „Źródliska”. Cyklicznymi wydarzeniami kulturalnymi są: Międzynarodowy Festiwal Teatrów Dzieci i Młodzieży Wigraszek, Źródliska, Letnia Filharmonia Aukso, Teatr-Akcje, Suwalski Jarmark Folkloru, Suwalski Maraton Szantowy, Suwałki Blues Festival oraz Międzynarodowy Festiwal Muzyczny „Ars Musica” w Suwałkach. W mieście znajduje się Muzeum Okręgowe w Suwałkach i Muzeum Marii Konopnickiej w Suwałkach, mieszczące się w domu rodzinnym poetki. Wydawany jest „Dwutygodnik Suwalski”.

Kina

Cinema Lumiere 3D

Kina obecnie nieistniejące

Kino „Merkury”
Kino „Miś”
Kino „Bałtyk”
Kino „Barnaba”
Kino „Kultura”
Kino „Z. Z. K. Kolejarz”
Kino „Dom Harcerza”

Gazety

Gazeta Współczesna (Mutacja Suwalska)
Suwalskie Echa
Dwutygodnik Suwalski
Teraz Suwałki
Kurier Suwalski
Suwalski Dziennik Internetowy
Miesięcznik „Niebywałe Suwałki”
Tygodnik Suwalski – ukazywał się do pierwszej połowy 2013 roku, został przekształcony w bezpłatne czasopismo „Dwutygodnik Suwalski”

W Suwałkach położony jest Zalew Arkadia. Nad zalewem rozciąga się także duża plaża miejska.

Suwałki mają doskonałe warunki do uprawiania turystyki, ponieważ niedaleko położony jest Wigierski Park Narodowy oraz Suwalski Park Krajobrazowy. Można tu uprawiać turystykę wodną, a także pieszą i rowerową. Do wypoczynku zachęcają liczne gospodarstwa agroturystyczne. Wiele potrzebnych informacji można uzyskać w Centrum Informacji Turystycznej (park konstytucji 3 Maja), Suwalskiej Izbie Rolniczo-Turystycznej (SIRT, ul. Kościuszki) oraz PTTK o. w Suwałkach (ul. Kościuszki)

W Suwałkach znajduje się Muzeum Historii i Tradycji Żołnierzy Suwalszczyzny posiadające ciekawą kolekcję pamiątek po suwalskich pułkach oraz wystawę pod gołym niebem dotyczącą sprzętu wojskowego.

W Suwałkach dominuje katolicyzm. Istnieje również liczna społeczność protestancka oraz mniejsza – prawosławna.

Katolicyzm

Kościół Rzymskokatolicki

• Parafia św. Brata Alberta Chmielowskiego w Suwałkach, ul. Kowieńska 13
• Konkatedra św. Aleksandra w Suwałkach, ul. Emilii Plater 2
• Parafia bł. Anieli Salawy w Suwałkach, ul. Łanowa 13
• Parafia Bożego Ciała w Suwałkach (Franciszkanie Konwentualni), ul. 11 Listopada 6
• Parafia Chrystusa Króla w Suwałkach, ul. Papieża Jana Pawła II 3
• Parafia św. Kazimierza Królewicza w Suwałkach, ul. Witosa 8
• Parafia Matki Bożej Miłosierdzia w Suwałkach (Salezjanie), ul. Prymasa S. Wyszyńskiego 3
• Parafia św. Apostołów Piotra i Pawła w Suwałkach, ul. Wojska Polskiego 36
• Parafia Najświętszego Serca Pana Jezusa w Suwałkach, ul. Kościuszki 58
• Parafia św. Wojciecha w Suwałkach, ul. Szkolna 6

Prawosławie

Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny
Parafia Wszystkich Świętych, ul. Zarzecze 6
Wschodni Kościół Staroobrzędowy
Parafia w Suwałkach, ul. Sejneńska 37A

Protestantyzm

Kościół Ewangelicko-Augsburski
Parafia Świętej Trójcy, ul. Kościuszki 12
Kościół Zielonoświątkowy
„Chrześcijańska Społeczność”, ul. Kościuszki 44
Kościół Adwentystów Dnia Siódmego
Zbór, ul. Żeromskiego 1

Buddyzm

Istnieje ośrodek Buddyjskiego Związku Diamentowej Drogi Linii Karma Kagyu[11] przy ul. Daszyńskiego 7/19.

Świadkowie Jehowy

Chrześcijański Zbór Świadków Jehowy
Sala Królestwa ul. Krzywólka/W. Reymonta